ره آورد اخبار: هزاران سال پیش، دستیابی ایرانیان به گاه شماری خورشیدی و آگاهی از آنکه اولین شب زمستان بلندترین شب سال است آنان را بر آن داشت تا به انتظار طلوع خورشید و سپیده دم بنشینند و از پس شبی سیاه، شاهد دمیدن دوباره خورشید باشند. آنان از ایزد مهر طلب برکت کرده و دعا میکنند تا زمستان به خوشی پایان یابد.
البته شب یلدا فقط یک مناسبت تقویمی نیست؛ روایتی زنده از پیوند خانواده، حافظه جمعی و آیینی که قرنهاست ایرانیان را گرد یک سفره و یک قصه نشانده است. در بلندترین شب سال، خانهها گرمتر میشوند، گفتوگوها جان میگیرند و مفهوم «با هم بودن» معنایی عینی پیدا میکند. یلدا نماد پایداری فرهنگی در برابر گذر زمان است؛ رسمی که حتی در سختترین سالها، خانواده ایرانی کوشیده است آن را زنده نگه دارد. اما این آیین کهن، امروز بیش از هر زمان دیگری، زیر سایه متغیرهای اقتصادی و فشار معیشتی معنا میشود؛ جایی که دورهمی خانوادگی، ناگزیر به یک محاسبه اقتصادی بدل شده است.
الحمدلله امسال پیش از آنکه شب یلدا فرا برسد، طبیعت خود را برای میزبانی از کهنترین آیین ایرانی آراسته است؛ کوچهها و خیابانها، جادهها و دشتها، کوهها و درهها یا به سپیدی ناب برف جامه پوشیدهاند یا از بارانی پربرکت سیراب شدهاند. سرمای دلنشین زمستان آرامآرام بر جان زمین نشسته و نفسهای طبیعت را آهستهتر، اما سردتر کرده است. امسال با بارش رحمت الهی آسمان چراغهای سپید خود را زودتر افروخته تا یلدای امسال به معنای واقعی «سفیدپوش» از راه برسد.
مردم، شادمان از بارش رحمت الهی، با دلهایی گرم در دل این سرما، به استقبال شبی میروند که قرنهاست نماد محبت، صفا و احترام و تکریم بزرگترهاست. یلدا تنها یک شب تقویمی نیست؛ پیوندی است میان انسان و طبیعت، میان خاطره و تاریخ، میان سرمای بیرون و گرمای دورهمیهای صمیمی و خانوادگی.
این آیین گرانسنگ و کهن که از گذشتههای دور به ما رسیده، در کنار سفیدی برف و سرخی سفره یلدا، طعمی شیرینتر و معنایی زیباتر مییابد؛ چراکه میراث کهن، صمیمیت و محبت دست در دست هم دادهاند تا شبی بسازند که هم دیده را بنوازد و هم دل را.
حالا ایرانیها در تکاپوی تدارک سفره شب یلدا هستند؛ سفرهای که هندوانه، انار، سیب سرخ، شیرینی و آجیل، ارکان جدانشدنی آن به شمار میروند. بازار نیز مطابق روال هر سال گرم شده؛ میوههای سرخرنگ و آجیلهای رنگارنگ در بازار خودنمایی میکنند. با این حال، آنچه امسال بیش از هر چیز به چشم میآید، نه رنگ میوهها که رنگپریدگی قدرت خرید خانوارهاست.
در سالهایی که تورم به یکی از پایدارترین متغیرهای اقتصاد خانوار تبدیل شده، شب یلدا نیز از این قاعده مستثنا نیست. نگرانی اصلی خانوادهها، بهویژه در واپسین روزهای پاییز، افزایش قیمت اقلام خوراکی است؛ اقلامی که مصرف آنها در شبهایی مانند یلدا و نوروز بهطور سنتی افزایش مییابد و همین افزایش تقاضا، همواره با رشد قیمت همراه بوده است.
تصویر آماری تورم؛ زمینه اقتصادی یلدای امسال
بر اساس اعلام مرکز آمار ایران، نرخ تورم سالانه در آبانماه ۱۴۰۴ به ۴۰.۴ درصد رسیده است. بانک مرکزی ایران نیز در آخرین گزارش خود، نرخ تورم سالانه تا پایان آبانماه ۱۴۰۴ را حدود ۴۱ درصد اعلام کرده که اندکی بالاتر از رقم مرکز آمار است. همزمان، آخرین نرخ دلار در بازار ۱۳۲ هزار و ۲۰۰ تومان گزارش شده؛ مجموعهای از شاخصها که بهروشنی بستر اقتصادی شب یلدای ۱۴۰۴ را ترسیم میکند.
هزینه سفره یلدا برای یک خانواده چهار نفره
بررسی قیمتها در بازار نشان میدهد که نرخها از حدود ۱۰ روز پیش از یلدا روندی افزایشی به خود گرفتهاند. در حال حاضر، قیمت هر کیلو هندوانه در محدوده ۶۰هزار تومان، هر کیلو انار ۱۱۰ هزار تومان، پرتقال ۷۰ هزار تومان، سیب ۱۲۰ هزار تومان و نارنگی ۱۰۰ هزار تومان است.
در شیرینیفروشیهای سطح شهر اصفهان، کف قیمت هر کیلو شیرینی خشک ۳۵۰ هزار تومان و حداقل قیمت یک کیلو شیرینی تر ۳۸۳ هزار تومان اعلام میشود. آجیل شب یلدا نیز با قیمتی بین یک میلیون و ۴۰۰ هزار تا یک میلیون و ۶۰۰ هزار تومان در هر کیلو، در صدر اقلام پرهزینه قرار دارد.
البته یلدا گاهی با یک شام خاص همراه بوده است. قیمت یک پرس غذای خانگی متداول مانند زرشکپلو با مرغ، ۲۰۰ هزار تومان برای هر نفر تمام میشود. بر این اساس، هزینه تقریبی یک سفره یلدای متعارف به همراه شام برای یک خانواده چهار نفره، حدود ۴ میلیون و ۲۶۹ هزار تومان برآورد میشود.
یلدا در ترازوی دستمزد
این رقم در حالی به دست میآید که حداقل دستمزد کارگران در سال ۱۴۰۴ معادل ۱۳ میلیون و ۹۰۹ هزار و ۶۸۰ تومان تعیین شده است؛ آن هم در شرایطی که بسیاری از کارگران عملاً حقوقی کمتر از حداقل قانونی دریافت میکنند. حتی اگر فرض شود در یک خانواده کارگری، یکی از والدین حداقل دستمزد رسمی را دریافت میکند، برگزاری یک شب یلدای معمولی به معنای هزینهکرد نزدیک به یکسوم حقوق ماهانه اوست.
محاسبات نشان میدهد که مجموع هزینههای یک سفره یلدای استاندارد به همراه شام سنتی، معادل حدود ۴۰ درصد از کل حداقل حقوق یک ماهه یک کارگر در سال ۱۴۰۴ است؛ نسبتی که بهروشنی فشار اقتصادی این مناسبت را بر بودجه خانوارهای کمدرآمد نشان میدهد.
آیینی که گران تمام میشود
شب یلدای ۱۴۰۴ با جهش چشمگیر قیمتها، طولانیترین شب سال را برای بسیاری از خانوادههای ایرانی به یک چالش جدی اقتصادی تبدیل کرده است. برپایی یک دورهمی خانوادگی چهار نفره با حداقلهای مرسوم، نیازمند بودجهای چند میلیون تومانی است؛ بودجهای که در ساختار درآمدی بخش بزرگی از جامعه، بهسادگی قابل تأمین نیست.
جایگزینهای یلدا؛ خلاقیت خانوادگی در برابر فشار قیمتها
افزایش شدید قیمت اقلامی مانند پسته و بادام، که امروز با نرخهایی تا حدود یکونیم میلیون تومان در هر کیلوگرم عرضه میشوند، الگوی سنتی سفره یلدای ایرانی را نیز دستخوش تغییر کرده است. در شرایطی که آجیل به پرهزینهترین بخش این مناسبت تبدیل شده، بسیاری از خانوادهها برای حفظ ظاهر و نمادین بودن سفره یلدا، ناچار به انتخاب گزینههای جایگزین روی آوردهاند.
پفیلا، برنجک، سویای بوداده، لواشک و اقلامی از این دست، بیش از گذشته جای خود را در سفرههای یلدایی باز کردهاند. این کالاها، آرام و بیادعا، جای خالی پسته و بادام را پر میکنند؛ نه فقط در کاسهها، که در منطق اقتصادی خانواده.
هرچند این کالاها نیز در مقایسه با گذشته ارزان محسوب نمیشوند، اما در قیاس با آجیلهایی مانند پسته و بادام، همچنان انتخابی قابلدسترستر به شمار میآیند و امکان پر بودن سفره را با هزینهای کمتر فراهم میکنند.
در این میان، نقش بانوان ایرانی در بازتعریف زیبایی سفره یلدا برجستهتر از همیشه است. خلاقیت در تزیین پفیلا و برنجک، چیدمان هنرمندانه لواشکها و ترکیب رنگها، به راهکاری برای جبران غیبت اقلام گرانقیمت بدل شده است؛ تلاشی برای آنکه سفره یلدا، حتی در سایه محدودیتهای اقتصادی، همچنان جلوهای گرم، شاد و آیینی داشته باشد. این تغییر آرام اما معنادار، نشان میدهد که خانواده ایرانی در مواجهه با فشار معیشتی، بیش از حذف کامل سنتها، به بازآفرینی و تطبیق آنها روی آورده است.
آنچه بر سفرههای یلدای امسال دیده میشود، فقط تغییر در اقلام و خوراکیها نیست؛ بلکه نشانهای از فشار اقتصادی در خانواده ایرانی است. یلدا در خانه دهکهای پایین جامعه، شاید کمخرجتر و سادهتر شده باشد، اما هنوز گرم است؛ هنوز بهانهای شادی برای دورهمی، مرور خاطرات و امید برای عبور از بلندترین شب سال است.
About the Author
