مقبرهٔ صائب تبریزی، شاعر بلندآوازهٔ سبک هندی، به زودی به پاتوقی زنده برای عاشقان شعر و ادب تبدیل می‌شود؛ این مکان نه‌تنها با بودجه‌ای پنج‌میلیاردتومانی حصار می‌گیرد، بلکه بار دیگر میزبان شب‌های شعر خواهد شد تا نفس‌های ادب فارسی در زادگاه صائب جاری شود.
ره آورد اخبار: محمدرضا کلاهدوزان، روزنامه اطلاعات؛ در جریان حمله افغان‌ها به اصفهان، مزار صائب تبریزی به فراموشی رفت و با گذر زمان به‌تدریج از خاطره‌ها محو شد. کسی از محل دقیق آن اطلاعی نداشت تا این که حدود ۲۰۰ سال بعد، پیدا شد و سپس عمارتی زیبا بر آن بنا کردند.
دهم تیرماه در تقویم کشورمان به نام صائب تبریزی، غزل‌سرای بلندآوازه ایران ثبت شده است تا میراث ادبی این شاعر بزرگ دوره صفویه، زنده بماند. این انتخاب بر اساس محاسبه عدد ابجد واژه «صائب» (۱۰۳) انجام شده که با یکصد و سومین روز سال شمسی مصادف است.
میرزا محمدعلی، متخلص به «صائب تبریزی»، بزرگ‌ترین غزل‌سرای قرن یازدهم هجری قمری و از نام‌آورترین شاعران عصر صفویه است که خاندان ثروتمند او در زمان شاه‌عباس اول صفوی از تبریز به اصفهان آمدند.
او در اصفهان متولد شد و به شعر و شاعری روآورد، سفری به هندوستان داشت، در اصفهان از جهان چشم فروبست و در باغ دل‌آرام خویش آرام گرفت.
در جریان حمله افغان‌ها به اصفهان، مزار صائب تبریزی به فراموشی رفت و با گذر زمان به‌تدریج از خاطره‌ها محو شد. کسی از محل دقیق آن اطلاعی نداشت تا این که حدود ۲۰۰ سال بعد، پیدا شد و سپس عمارتی زیبا بر آن بنا کردند.
ماجرای کشف مقبره صائب
آرامگاه صائب در خیابان هم نامش «صائب» قرار دارد ولی با وجود همه بزرگی و شکوه این شاعر گران‌مایه که آوازه‌اش در خارج از ایران بیشتر است، مقبره او از قدیم تا امروز گمنام بوده و حتی بسیاری از اصفهانی‌ها هم نمی‌دانند که این نام‌آور عرصه شعر و ادب فارسی در دیار نصف جهان آرمیده است!
ماجرای کشف آرامگاه صائب تبریزی، داستان جالبی دارد. استاد جلال‌الدین همایی به طور اتفاقی سنگ قبر صائب و نوادگانش را در باغی واقع در محله تبریزی‌ها (عباس‌آباد) اصفهان در مکانی معروف به «قبرآقا» پیدا کرد که در آن مکان، زنانی بر اساس سنت دیرینه و با نیت خیر و برای ادای نذر، آش می‌پختند؛ رسمی که در دیگر امامزادگان و بقاع متبرکه اصفهان هم مرسوم بوده است.
در کتاب «یکصد و یک نکته در گردشگری اصفهان» به نقل از استاد جلال‌الدین همایی نوشته شده است: «در مهرماه ۱۳۰۱ شمسی (سال ۱۳۴۰ قمری) من در مزارات اصفهان مشغول جستجو و تحقیق بودم، با نشانی‌های تاریخی بدین محل برخورد نمودم.
در آن هنگام هیچ اثری از مزار و سنگ آرامگاه در باغ دیده نمی‌شد. به کمک باغبان در گوشه‌ای به حفاری پرداختم و سنگ مزار شاعر بزرگ را از زیر توده‌های خاک بیرون آوردم. بعد از آن، کم‌کم اهل ادب از محل آرامگاه صائب آگاهی یافتند.»
در این کتاب نوشته شده است: «باغ صائب را اداره اوقاف در سال ۱۳۰۹ شمسی به نام موقوفه ثبت کرد. در سال ۱۳۴۲ هیأت مؤسسین انجمن آثار ملی، به اصفهان آمده و با توجه‌به علاقه دوستداران صائب و اعضای انجمن آثار ملی اصفهان، تصویب کردند آرامگاهی شایسته‌شأن این شاعر دانشمند به سبک و شیوه زمان او یعنی صفویه در این محل بنا گردد. ساخت این بنا پنج‌سال به طول انجامید و در سال ۱۳۴۷ شمسی گشایش یافت. هزینه ساخت این آرامگاه در مجموع بالغ بر سه میلیون و ۴۶۳ هزار و ۲۵۰ ریال گردید که مبلغ سه میلیون و ۱۳۶ ریال آن توسط انجمن آثار ملی ایران و بقیه از کمک‌های جمع‌آوری‌شده انجمن آثار ملی اصفهان تأمین شده است.»
آرامگاه دلنشین صائب اکنون در بین درختان سرسبز و روبه‌روی حوضی نیلگون جلوه‌گری می‌کند و دوستدارانش پس از گذر سال‌ها از همنشینی در کنار مزار او لذت می‌برند.
علاقه‌مندان به شعر و ادب فارسی که گام در این مکان می‌گذارند، گویی صدای غزل‌های دلنشین صائب را در زیر سایه درختان باغش می‌شنوند؛ انگار شاعر همچنان با زمزمه‌های جاودانه‌اش در میان اهل ذوق حضور دارد.
اشعار صائب به‌خصوص تک‌بیت‌های نغزش مانند «چون وا نمی‌کنی گرهی، خود گره مشو/ ابروگشاده باش چو دستت گشاده نیست» در کلام برخی اصفهانی‌ها به ویژه سخنوران جاری است.
برجسته‌ترین شاعر سبک اصفهانی (هندی)
صائب تبریزی، برجسته‌ترین شاعر سبک اصفهانی (هندی) بوده و این سبک شعر بیش از هر شاعر دیگری با نام صائب پیوند خورده است اما این سبک شعر فارسی به چه معناست و چه ویژگی‌هایی دارد؟
امید ذاکری کیش، عضو هیأت علمی دانشگاه اصفهان به خبرنگار اطلاعات می‌گوید: پادشاهان صفویه به دلیل گرایش‌های شیعی خود از شاعرانی همچون «محتشم کاشانی» که در مدح و منقبت اهل‌بیت (ع) شعر می‌گفتند حمایت می‌کردند و آن دسته از شاعران که در مدح پادشاهان شعر می‌سرودند و از این طریق کسب درآمد داشتند مورد عنایت دربار نبودند.
این مسأله سبب شد کاروانی از شاعران نظیر «زلالی خوانساری»، «حکیم شفایی اصفهانی»، «کلیم کاشانی» و «طالب آملی» از ایران به هندوستان مهاجرت کنند و در دربار «شاه جهان» و دیگر پادشاهان هندوستان به خدمت مشغول شوند .
این مهاجرت گسترده در کتابی با عنوان «با کاروان هند» بازتاب داده شده است. به همین دلیل، سبک شعر آن گروه از شاعران که در دوره صفویه به هندوستان مهاجرت کردند به‌عنوان سبک شعر هندی
شناخته شد.
وی می‌افزاید: البته صائب هم به هندوستان سفر کرد ولی چون تاجرزاده بود و مشکل مالی نداشت و از حمایت شاه صفوی نیز بهره‌مند بود، پس از مدت کوتاهی به اصفهان بازگشت.
به گفته وی، شاعران سبک هندی معتقد بودند که شیوه‌ای نوین در شعر فارسی خلق کرده‌اند.
سبک‌های پیشین مورد پسند آن‌ها نبود، چون به باور آنان، شاعران گذشته به‌ویژه در سبک عراقی، شعر را بیش از حد انتزاعی کرده‌اند.
این عضو هیأت علمی دانشگاه اصفهان می‌افزاید: صائب تبریزی، مهم‌ترین شاعر سبک هندی است و چون بخش عمده‌ای از عمر خود را در اصفهان سپری کرده، برخی اعتقاد دارند این سبک شعری را باید «سبک اصفهانی» نامید.
ویژگی‌های صائب تبریزی
برخلاف دیگر شاعران سبک هندی، صائب ارتباط عمیقی با ادبیات کلاسیک فارسی داشت و بسیاری از غزل‌های او تحت‌تأثیر حافظ سروده شده‌اند، از مولانا به نیکی یاد کرده و غزل‌های او را هم تقلید کرده
است.
او حتی گزیده‌ای از اشعار نظامی گردآوری کرده بود، بنابراین صائب درحالی‌که نوآوری‌های چشمگیری در شعر داشت، توجه ویژه‌ای نیز به ادبیات کلاسیک فارسی نشان می‌داد.
دکتر امید ذاکری کیش، عضو هیأت علمی دانشگاه اصفهان می‌گوید: یکی دیگر از ویژگی‌های برجسته شعر صائب، استفاده گسترده از تمثیل و به‌کارگیری مضامین نو است. او تلاش کرده تا مفاهیم شاعران کلاسیک فارسی را با رویکردی تازه بیان کند، از ترکیبات بدیع بهره برده و از اصطلاحات محاوره‌ای و عامیانه در شعر استفاده کرده است.
وی می افزاید: حافظ پس از سرودن غزل‌های خود، برخی از آن‌ها را اصلاح و حتی تعدادی را که ضعیف می‌پنداشت، حذف کرد اما صائب هیچ یک از اشعار خود را حذف نکرد.
درنتیجه باوجود داشتن غزل‌های درخشان و تک‌بیت‌های فوق‌العاده، اشعار صائب شامل آثار ضعیف و قوی است که در کنار یکدیگر قرار دارند؛ بنابراین حجم دیوان غزلیات او بسیار گسترده‌تر از دیوان حافظ است.
ذاکری کیش می‌افزاید: برخلاف حافظ، مولانا، نظامی و خاقانی که همواره در کانون توجه بوده‌اند، صائب همیشه در سایه آنان قرار گرفته و کمتر به این شاعر توجه شده است؛ در حالی که او یکی از مهم‌ترین شاعران ادبیات فارسی بوده و تمامی عمر خود را در اصفهان سپری کرده و شایسته است که شهرداری و نهادهای فرهنگی برای معرفی‌اش بیشتر تلاش کنند.
اختصاص بودجه برای گردشگری ادبی در حوزه صائب، می‌تواند به اعتلای فرهنگ شهر اصفهان نیز کمک کند.
قفل «صائبیه» شکسته می‌شود؟
تبدیل آرامگاه «صائب تبریزی» به «صائبیه» و ایجاد قطب گردشگری ادبی به علت موقوفه بودن زمین آن سال‌هاست در پیچ‌وخم تصمیم‌گیری‌های مدیران اصفهان معطل‌مانده و این شهر نتوانسته است از چنین ظرفیت بی‌نظیری به‌خوبی استفاده کند.
اینک اما مدیر منطقه یک شهرداری اصفهان می‌گوید: طرح محصورسازی مقبره صائب تبریزی برای صیانت از آرامگاه این شاعر شهیر دوره صفوی، بر پایه تبدیل آن به «صائبیه» تهیه و نقشه‌های آن به‌تازگی در اداره کل طراحی شهرداری نیز تأیید شده است.
علی رضی‌زاده می‌افزاید: قرار است این مکان با همکاری شهرداری، اداره کل اوقاف و امور خیریه و اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان اصفهان محصور و به یک پاتوق شهری برای اهالی شعر و ادب فارسی بدل شود و براین‌اساس امیدواریم طرح محصورسازی مقبره صائب تا پایان امسال اجرا شود.
وی می‌گوید: شهرداری حدود پنج میلیارد تومان برای محصورسازی مقبره صائب تبریزی و مبلمان آن در نظر گرفته است. با محصورسازی مقبره این شاعر، برگزاری شب‌های شعر در این مکان احیا خواهد شد.
