انگورستان ملک، عمارت تاریخی بزرگ و با شکوهی با رنگ های متنوع و کاشی کاری های زیبا در دوره ی قاجار در اصفهان است که گویی از فرط زیبایی و هنرمندی، نیمی از جهان است.
ره آورد اخبار: آثار تاریخی به عنوان نمادهایی از هویت ملی و فرهنگی می‌توانند نشان‌دهنده هنر، معماری و سبک زندگی گذشتگان باشد. این آثار به ما کمک می‌کنند تا ریشه‌های خود را بهتر درک کنیم و به نسل‌های آینده انتقال دهیم.
خانه‌های تاریخی اصفهان تنها گوشه‌ای از دیدنی‌های نصف جهان هستند. در این مطلب به سراغ یکی از دیدنی‌ترین‌های این خانه‌ها رفته‌ایم، انگورستان ملک، خانه شخصی ملک التجار اصفهان جایی است که به آن سر می‌زنیم با ما همراه باشید:
با ورود به این عمارت باشکوه شوکه خواهید شد چون دیگر هیچ خبری از انگورستان در آن نیست و در حقیقت تنها نام باغ بر روی بنا مانده است. عمارت ملک التجار، بنایی تاریخی در میان انگورستانی به قدمت افشاریان است. نادر شاه افشار در زمان پادشاهی، انگورستانی را که برای مردم بود از آن خود کرد تا آن که در زمان حکومت ناصرالدین شاه قاجار محمد ملک این باغ را خریداری کرد. سال ها بعد حاج محمد ابراهیم خان فرزند محمد، خانه‌ای را در میان این انگورستان بنا کرد تا وقف کارهایی نظیر مراسم تعزیه و عزاداری شود. حالا وقتی پای به انگورستان ملک التجار واقع در خیابان هشت‌بهشت غربی، خیابان ملک شمالی شهر اصفهان می گذاری و به شاه نشین آن واردمی شوی، چشمت از دیدن این همه هنر و زیبایی خیره می‌ماند؛ لوسترهای زیبای بازمانده از عهد قاجار، ستون‌های چوبی با تزئینات مقرنس، سنگاب نفیس، ارسی‌های باشکوه، نقاشی‌های دیواری، آئینه کاری و …
به همین بهانه با علیرضا جوانمردی، مدیر انگورستان ملک گفت و گو کرده ایم:
بنای تاریخی انگورستان ملک مربوط به چه زمانی است؟
این بنای تاریخی به عهد قاجار بر می گردد که توسط پدر و پسر، یعنی محمد ملک و محمد ابراهیم ملک بنا شده است. در ابتدا ساختمان ملک دولتی و باغ انگور و تاکستان بوده که توسط این خاندان خریداری شده است.
آیا محمد ملک ملقب به ملک التجار، تاجری بین المللی بود؟
بله ایشان در زمان قاجار به غیر از تجارت داخلی با کشورهای اروپایی و آسیایی مبادلات تجاری داشته از جمله هندوستان انگلیس و عثمانی و اسناد بسیاری وجود دارد که ملک التجار تنها یک بازرگان و تاجر متمول نبود بلکه تاجری مسلمان و شیعه بود که کارهای عام المنفعه زیادی انجام می داد. به خصوص کمک به نیازمندان، ساخت مدارس کمک به روزنامه ها و نشریات آن دوران و خرید چراغ و روشن کردن شمع برای حرمین در کربلا.
نکته مهم اینکه وی به عنوان ملک التجار به اختلافات و مسائل بین تاجران نیز رسیدگی می‌کرد. علاوه بر این ابراهیم ملک، از نمایندگان اصفهان در دور اول مجلس شورای ملی از اعضای انجمن ملی مقدس اصفهان به ریاست حاج آقا نور الله هم بود.
از دیگر اموال ملک التجار می توان به خیریه او در تکیه ملک در تخت فولاد، تیمچه ملک در بازار و مسجد ملک جنب انگورستان اشاره کرد. همچنین تعمیرات مساجد و اتمام ساختمان طارمی غربی ابنیه تاریخی اصفهان، حفاظت صحن کاظمین از فعالیت های این تاجر بوده است.
چرا لقب ملک التجار به او داده شد؟
این لقب از جمله القابی خاص بود که از طرف ناصر الدین شاه داده می شد و معمولا در هر شهری به یک نفر می دادند که به معنای سرپرست تجار و بازرگانان شهر بود. این فرد به عنوان تاجر برتر به حل و فصل امور بین تجار می پرداخت و از اعتبار و موقعیت خاصی برخوردار بود.
این بنای تاریخی تا چه زمانی در دست ملک التجار بود؟
تا زمان مرگ محمد ابراهیم ملک التجار این بنا متعلق به ایشان بوده و طبق وصیتی که کرده بود بعد از آن وقف شد تا حفظ شود.
آیا اکنون طبق وقف نامه او عمل می شود؟
بله بر اساس درآمد حاصل شده توسط متولی موقوفه و با نظارت عالیه اداره اوقاف تمامی موارد وقف، طبق نیت واقف عملی می شود.
کاربری امروز انگورستان ملک چیست؟
این بنا در حال حاضر به صورت موزه در آمده است که به معرفی شخصیت مرحوم ملک و همچنین آثار وقف شده در آن برای گردشگران می پردازد. البته مطابق با وقف نامه و نیت واقف در اینجا مراسم عزاداری هم برگزار میشود مثل روضه خوانی در ایام محرم و صفر یا جشن اعیاد مذهبی
در اصل باید گفت فعالیت های این بنا بر حسب نیت واقف انجام می شود. با شروع ایام محرم و صفر خود ملک التجار برنامه هایی در این مکان برگزار می‌کرد و تاسوعا و عاشورا از صبح تا ظهر موقوفه مراسم عزاداری بوده است.
وجه تمایز بنای انگورستان با دیگر بناهای تاریخی کشور چیست؟
این بنای تاریخی بیشتر شاه نشین بود و آثار به جا مانده حتی در و پنجره های ساختمان ویژگیهای خاص و منحصر به فردی دارند. مشخصه بارز این بنا آن است که به دلیل وقف بودن ساختمان و وسایلش تا آنجایی که می شود ضمن استفاده حفظ شده است مثل مبل، صندلی و …
برای حفظ و نگهداری بنا از محل درآمد موقوفه‌ها هزینه می شود. بنابراین برخلاف سایر ابنیه تاریخی اینجا ثابت و بدون استفاده نیست، یعنی محل درآمد دارد که فکر می‌کنم در سایر آثار تاریخی نبوده و نیست. آثار تاریخی دیگر منبع درآمد ندارند و بیشتر توسط دولت برای حفظ و نگهداریشان هزینه می شود.
انگورستان ملک، هم اکنون در اختیار سازمان اوقاف و امور خیریه استان اصفهان است. این مجموعه به عنوان خانه-موزه، جزئی از آثار تاریخی و گردشگری استان اصفهان به شمار می‌رود و درب آن به روی گردشگران باز است.
انگورستان ملک در نزدیکی خانه ملا باشی در خیابان ملک واقع شده است برای رفتن به این خانه تاریخی کافیست به هشت بهشت غربی، ملک، بین سهند و مشفقی (محله‌ی قلعه طبره) بروید.
